İbrahim Fikri (Ergün) (1864-1950)

İbrahim Fikri (Ergün) (1864-1950)

Birinci Dönem TBMM’nin Genç Sancağı milletvekillerinden olan İbrahim Fikri Efendi, Osmanlı Devlet teşkilatında görev alan memurların kayıtlarının tutulduğu sicili-i ahval kayıtlarına göre, Resul Efendi’nin oğlu olarak 1864 yılı Ağustos ayında Bitlis’te dünyaya gelmiştir. İlk tahsiline sıbyan mektebinde başlamış, bu sırada Arapça ve Farsça dersleri de almıştır. İbrahim Fikri Efendi, memuriyet hayatına 1880 yılında Bitlis telgrafhanesinde stajyer memur olarak başlamıştır. 2 Nisan 1884’te üç yüz seksen kuruş maaşla Bitlis merkez muhabere memuriyetine tayin edilmiş, yedi yıl burada hizmet ettikten sonra 24 Temmuz 1891’de 303 kuruş maaşla Muş’a atanmıştır. İbrahim Fikri Efendi’nin bir sonraki memuriyet yeri Erzurum olmuş, 21 Temmuz 1892’de, 500 kuruş maaşla, Erzurum vilayeti, Ayıntap merkezi muhabere memuriyetine terfien tayin ve nakil olunmuştur. 1894’te kendisine mükafat olarak “vazifesini hüsn-i ifayla” yerine getirme gayretinden dolayı memuriyet rütbeleri arasındaki en son dereceyi ifade eden “rütbe-i hamse” derecesi verilmiştir. İbrahim Fikri Efendi, 26 Ekim 1894’te Bitlis vilayeti, Muş telgraf merkezi muhabere memuriyetine atanmış; burada kısa bir süre görev yaptıktan sonra kadrosu 6 Aralık 1894’te becayişle Van vilayeti Adilcevaz Telgraf ve Posta Merkezi Müdürlüğüne nakil olunmuştur. İbrahim Fikri Efendi’nin Adilcevaz’dan sonraki vazifeye yeri Oğnut nahiyesi (Bingöl) olmuş, 15 Aralık 1901’de Oğnut Telgraf ve Posta Merkezi Müdürlüğündeki görevine başlamıştır. Burada 1 yıl kadar görev yaptıktan sonra 29 Ekim 1902’de Zok köyünün (Yanarsu/Siirt) telgraf ve posta merkezi muhabere memurluğu vazifesine getirilmiştir. 25 Nisan 1909’da Kulp ve 12 Aralık 1909’da da Genç Telgraf ve Posta Merkezi Müdürlüğünde görevlendirilen İbrahim Fikri Efendi, Genç Telgraf ve Posta Merkezi Müdürü iken TBMM I. Dönemi (1920-1923) için yapılan seçimlerde Genç Milletvekili seçilmiş ve 15 Haziran 1920’de Meclise katılmıştır.

İkinci Dönem TBMM’de İbrahim Fikri Efendi tarafından temsil edilen Genç, Mondros Mütarekesi’nden sonra vatan toprakları içinde kalan, Bitlis vilayetine bağlı merkezi Genç olan, 35 mülhak livadan biridir. Mülhak livalar, vilayet yapılanmasının altında, genel idare, jandarma ve yerel yönetim bakımından bir vilayete bağlı olarak yönetilen, ayrı bir tüzel kişiliği ve genel Meclisi olmayan, hususi (özel) bütçeleri, bağlı oldukları vilayetin hesabına devredilen yönetim birimleridir. 1920 yılının sonlarına doğru mülhak livalar birer birer müstakil hale getirilmeye başlanmış; bu süreçte Genç, Bakanlar Kurulunun önerisi, TBMM’nin onayı ile bağımsız liva (il) haline getirilmiş ve 09.12.1920 tarihinden itibaren müstakilen idare olunmaya başlanmıştır. Genç ilinin adı, 24.10.1926 tarih ve 4248 sayılı Kararname le Bingöl olmuştur.

Birinci Dönem TBMM’de Genç sancağını temsil eden milletvekillerinden biri olan İbrahim Fikri Efendi’nin Meclis zabıt ceridelerinde “Şeyh Fikri Efendi” ismi ile kayıtlı olduğu, ancak özlük dosyasında bulunan özgeçmişinde, “İbrahim Fikri Ergün” olarak adını beyan ettiği anlaşılmaktadır. Genç sancağının diğer milletvekilleri gibi, Meclise katılması bir müddet gecikmiş, 1920 yılı Haziran ayının ortalarını bulmuştur. Meclis kayıtlarında Tercüme-i Hal kâğıdı yok ise de seçim mazbatasında yer alan bilgilere göre 15 Haziran 1920’de Ankara’ya ulaştığı anlaşılmaktadır. Mazbatasında ayrıca, Bitlis Vilayeti Hersan Mahallesindeki Hatipzadelerden Resul Sıtkı Efendi’nin oğlu olduğu, Telgraf müdürü iken aldığı 28 oyla Genç Milletvekilliğine seçildiği ifade edilmiştir. Fikri Efendi’nin seçim mazbatası, 23 Temmuz 1920’de tetkik edilerek Meclise sunulmuş ve kabul edilmiştir.

Tespit edilebildiği kadarıyla Meclis kayıtlarına göre İbrahim Fikri Efendi, Meclise fiilen katıldığı tarihten itibaren, 03.08.1920 tarihli Meclis yoklaması müstesna tutulacak olursa, Meclis çalışmalarına düzenli olarak katılmış, görev süresi içinde Maliye Komisyonu, Posta ve Telgraf Encümeni ile PTT komisyonlarında üye olarak görev almıştır. Fikri Efendi, görevde kaldığı süre boyunca, büyük çoğunluğu müşterek olmak üzere birçok önerge ve kanun teklifinin hazırlanmasında yer almış, nadirde olsa, müzakerelerde söz alarak fikrini ifade etmiştir. Zabıt ceridelerine göre, tespit edilebildiği kadarıyla, İbrahim Fikri Efendi’nin görevde kaldığı süre içinde 33 kanunun Meclisteki oylamasına katılmış olduğu, 32 kanunun görüşmelerinde “Kabul”, sadece bir kanuna karşı “Red” yönünde oy kullanmış olduğu görülmektedir. Bu tutumun İbrahim Fikri Efendi’nin I. Meclis içinde Mustafa Kemal Paşa’nın başkanlığını yürüttüğü Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Grubunun (ARMHG) üyesi olmasıyla doğrudan ilgili olduğunu savunmak mümkündür. Fikri Efendi’nin ismi her ne kadar ARMHG’nin kurulduğu ilk günlerde grup listesinde yer almamış ise de 15 Mayıs 1921’den sonra gruba katılmış olduğu anlaşılmaktadır. Bununla birlikte bazı çalışmalarda Fikri Efendi’nin birinci gruba dahil olmakla birlikte bağımsız hareket eden milletvekilleri grubu içinde yer aldığı, bazı çalışmamalarda ise de muhalefet grubunu temsil eden İkinci gruba dahil olduğu da ifade edilmiştir.

İbrahim Fikri Efendi, I. TBMM’de görev yaptığı süre boyunca, kanun müzakere ve oylamalarına katılmanın dışında birçok önergenin hazırlanmasında da görev almış, katkı sunmuştur. Bu kapsamda “Diyarbekir Mebusu Hacı Şükrü Efendi ile Seksen Arkadaşının, Mahâlî Muhtelifede Azamî Mukavemetin İhzarı İçin Salâhiyeti Mahsusayı Haiz Zevatın Acilen Teşkilâta Memur Edilmesi Hakkındaki Takrir” ile “Sivas Mebusu Rasim Efendi ile Rüfekasının, Burdur Mebusu Veli Efendi’nin Mazeretinin Meşru Addiyle Meclise Kabul Olunmasına Dair” iki müşterek önerge de imzasının bulunduğu, “İcra Vekilleri İntihabına Dair Kanunun İkinci Maddesinin Tadili”, “Hakkâri Mebusu Mazhar Müfit Efendi ile Rüfekasının, Nafıa Vekâletinin İktisat Vekâletine Raptı Hakkında Kanun”, “Siverek Mebusu Mustafa Lûtfi Efendi ile Arkadaşlarının, Nisabı Müzakere Kanununun Altıncı ve Sekizinci Maddelerinin Tadiline Dair Kanun” tekliflerine de  katkı sunduğu ve/veya imzasının bulunduğu anlaşılmaktadır. Meclis kayıtlarına göre İbrahim Fikri Efendi’nin “Trabzon Mebusu Ali Şükrü Efendi’nin, Müskiratın Meni Hakkındaki Teklifi Kanunisi” üzerine bir de konuşma talebinde bulunduğu görülmektedir.

İbrahim Fikri Efendi’nin I. TBMM’deki faaliyetleri dikkate alındığında görev yaptığı dönem içinde çok fazla söz almadığı; sadece birkaç konu ile sınırlı olmak üzere fikrini Meclis kürsüsünden ifade ettiği anlaşılmaktadır. O konulardan biri sansür meselesidir. TBMM’nin açılmasından kısa bir süre sonra Meclisin ele aldığı ilk konulardan birisi sansür meselesi olmuş, hükümet tarafından İstanbul’dan Anadolu’ya sokulan ve yayılan zararlı nitelikteki haberlerin halkın nezdinde olumsuz tesirlere yol açmasının önüne geçmek için 6 Mayıs 1920’de sansür kararları alınmıştır. Bu uygulama zamanla halk tarafından Meclise gönderilen mektup ve telgrafları da kapsayacak şekilde genişlemiş; Meclise gönderilen mektuplara da sansür uygulanmaya başlamıştır. Bu durum ciddi rahatsızlıklara sebebiyet verince Çorum Milletvekili Dursun Efendi, Tokat Milletvekili Mehmet Rıfat Efendi ile bu hususta Meclise “İcra Vekillerine ve Resmi Makamlara Gönderilecek Bütün Resmi Yazıların Sansürden İstisnasına Dair” bir önerge vermiştir. Sansür meselesinin bütün yönleriyle ele alındığı oturumda bazı milletvekilleri sansürün memleket dahilinde uygulanmasının doğru olmadığını savunarak TBMM’ye gönderilen mektuplara ve telgraflara uygulanmasının kabul edilemez “çirkin bir mesele” olduğunu, sansürün “haricin fesadını dahile sokmamak” adına önemli ancak memleket içindeki haberleşmeyi kontrol etmek amacıyla yersiz olduğunu savunmuştur. Mecliste sansür meselesinin bütün hararetiyle tartışıldığı, TBMM Başkanı Mustafa Kemal Paşa’nın sansürün devamı yönünde bir tavır ortaya koyduğu sırada Genç Milletvekili İbrahim Fikri Efendi söz alarak müzakereye iştirak etmiş ve sansürün gerekliliğini şu sözlerle savunmuştur: “Peygamberimizin vaktinde de sansür var idi. Vahyi ilâhi geldi ki, Mekke’nin fethi için gidiliyordu. Peygamberimiz Hazreti Ali’ye emretti ki; bir kadında mektup var, mektubunu alınız. Hazreti Ali gitti, kadının saçlarının içinde mektubu buldu, aldı. Akrabasına malumat veriyordu. Demek ki sansür doğrudur…” İbrahim Fikri Efendi, bu ifadeleriyle Mustafa Kemal Paşa ile aynı görüşü savunarak açıkça sansürün devamını desteklemiş, bazı milletvekilleri gibi en azından vekillerin mektuplarının sansürün dışında bırakılması fikrine dahi sıcak bakmamıştır. İbrahim Fikri Efendi’nin değerlendirmesi müzakerenin son değerlendirmesi olmuş ardından sansürün tamamen ya da milletvekillerinin mektuplarını hariç tutmak üzere kısmen kaldırılmasını talep eden birçok önerge Meclise sunulmuştur. Neticede, milletvekilleri tarafından seçilen üç azanın vekillerin mektuplarını dönüşümlü olarak kontrol etmesine ilişkin öneri kabul edilmiştir.

İbrahim Fikri Efendi, Türk milletinin istikbali açısından önem arz eden meselelerde de fikrini ifade etmekten geri durmamış, milletvekili sıfatının yetki ve sorumlulukları içinde hareket etmiştir. Lozan görüşmelerinin birinci döneminde İtilaf Devletleri tarafından Türk tarafına sunulan barış teklifinin Mecliste görüşüldüğü sıradaki tavrını bu hususta örnek göstermek mümkündür. Türk milletinin Lozan’a gidiş süreci uzun ve meşakkatli bir mücadelenin neticesi olmuş, I. Dünya Savaşı’ndan sonra ölüme mahkûm edilen Türk milleti, Mustafa Kemal Paşa’nın liderliğinde 19 Mayıs 1919’da başlattığı bağımsızlık mücadelesini zaferle taçlandırmayı başarmıştır. İtilaf Devletleri yeniden barış şartlarını belirlemek üzere Türkiye’yi Lozan Konferansı’na davet etmiş, taraflar Kasım 1922’de İsviçre’nin Lozan kentinde bir araya gelmiştir. Türk tarafı konferansta Misak-ı Millî esaslarına dayalı egemen bir devlet kurmak temel gayesine müstenid taleplerini dile getirmiş ise de İtilaf Devletleri tarafından sunulan barış teklifleri bu beklentileri karşılamamış; Mustafa Kemal Paşa’nın ifadesi ile “anlam ve öz bakımından istiklâlimize zarar veren şartları içeriyor olması” nedeniyle bu teklif Türkiye tarafından olumlu karşılanmamıştır. Bu gelişmeler Lozan Konferansı’nda görüşmelerin 4 Şubat 1923’te yarıda kesilmesine neden olurken İtilaf Devletleri tarafından Türk tarafına verilen barış şartları TBMM’de ele alınmıştır. Böyle bir ortamda egemenlik hakları ile bağdaşmayan barış şartlarına karşı Saruhan Milletvekili Reşat Efendi’nin öncülüğünde İbrahim Fikri Efendi’nin de aralarında bulunduğu birçok milletvekili barış şartlarının reddedilmesine ilişkin bir önerge hazırlayarak Meclisin 06.03.1922 tarihli gizli oturumunda Meclis başkanlığına sunmuşlardır. Söz konusu takrirde İtilaf Devletleri’nin Lozan Konferansı’nda Türk heyetine verdikleri barış şartlarının istiklalimize aykırı şartlar ihtiva ettiğinden kabul edilmesinin mümkün olmadığı ve reddedilmesi gerektiği, bu şartlarda savaşın milletimiz için zaruri bir durum olarak ortaya çıkacağı dile getirilerek Türk heyetinin mali, iktisadi ve idari meselelerde milletimizin istiklaline aykırı olacak ve hukukuna zarar verecek herhangi bir meselede geri adım atmaması gerektiği vurgulanmıştır. Neticede İbrahim Fikri Efendi’nin de imza koyduğu barış şartlarının reddine ilişkin öneri Mecliste kabul edilmiştir.

İbrahim Fikri Efendi’nin yer aldığı en çarpıcı önergelerden biri de Topal Osman’ın asılmasına ilişkin Meclise sunulmuş olan önergedir. Söz konusu önergeye konu olan Giresunlu Osman Ağa, I. Dünya savaşı sırasında Doğu Karadeniz bölgesindeki Rum çetelerinin bölgede bir Pontus Devleti kurmak amacıyla bölge halkına başlattıkları saldırılara karşı Doğu Karadeniz’deki en etkili direniş kuvvetini kuran kişidir. Millî Mücadele sırasında kurduğu Gönüllüler Taburu ile istiklal harbinde önemli katkıları olan Topal Osman zamanla Cumhurbaşkanlığı Muhafız Tabur Komutanlığı görevine kadar yükselmiştir. Bu görevdeyken Meclisteki muhalefetin önde gelen isimlerinden Ali Şükrü Efendi’nin ortadan kaybolması olayından sorumlu tutulmuş, Şükrü Efendi’nin Topal Osman’ın evinde boğulduğunun anlaşılması üzerine cinayetle suçlanmıştır. Bu gelişmeler üzerine Hükümet, Topal Osman’ın yakalanması için çalışma başlatmış; neticede Topal Osman, saklandığı Papazınbağı’nda kuşatılmış; çıkan çatışmada, 2 Nisan 1923’te, ölü olarak ele geçirilmiştir. Topal Osman’ın ölüm haberinin Mecliste duyulması üzerine bir grup milletvekili tarafından Meclise bir takrir verilmiştir. Van Milletvekili Haydar Efendi’nin öncülük ettiği, İbrahim Fikri Efendi ile birlikte 17 milletvekilinin imzası bulunan önergede; “Müdafi-i din ve vatan ve İstiklâlden dolayı şehit edilmiş olan Ali Şükrü kardeşimizin katillerinden olup bu sabah Çankaya’daki ikametgâhında yapılan müsademe neticesinde yaralı olarak yakalanmış ve daha sonra ölmüş olan katil, hunhar Kaymakam Topal Osman’ın Meclis kapısı önünde asılarak teşhir edilmesi teklif” edilmiştir. Topal Osman’ın cesedinin Meclisin önünde asılarak teşhir edilmesi teklifi Mecliste “müttefikan” kabul edilmiştir.

İbrahim Fikri Efendi, Mecliste görev yaptığı süre boyunca ulusal meselelerin yanı sıra yerelde Genç sancağının meselelerini Meclise taşıma ve bu sorunlara çözüm bulma noktasında da çaba gösteren Genç Milletvekillerinden biri olmuştur. Fikri Efendi’nin Muş Milletvekili Mahmut Sait Efendi ile birlikte hazırladığı, 2 Aralık 1920’de Meclis başkanlığına verilen önergede; I. Dünya Savaşı ve sonrasında Muş ve Genç vilayetlerindeki mektep binalarının harap olduğu, ödenek olmadığı gerekçesiyle bu okulların tamir edilemediğinden eğitimin sekteye uğradığı dile getirilmiş, bu durumun ortadan kaldırılması için en azından Muş ve Genç livaları merkezinde geçici de olsa  bir ilk okul yapılması ve hizmete açılması istenmiş; bunun için merkezi bütçeden tahsisat ayrılması talep edilmiştir. Söz konusu talep hemen karşılık bulmamış ise de görüşülmek üzere Heyet-i Vekile’ye havale edilmiştir.

İbrahim Fikri Efendi’nin Genç halkı adına Meclise taşıdığı ve çözüm aradığı bir başka mesele ise Genç’teki çiftçilerin durumu olmuştur. 1921 yılının başlarında Genç çiftçilerine yardım yapılmasını öngören bir öneriyi Meclise sunarak o sıralarda hükümet tarafından muhtaç olan çitçilere verilmesi planlanan yardımdan Lazistan ve Muş ile Genç livalarına da hisse verilmesini istemiştir. Genç Milletvekili Celal Efendi ile Lazistan Milletvekili Ziya Hurşit’in de katkı sunduğu öneri kapsamında; I. Dünya Savaşı’ndan son derece kötü etkilenen ve perişan bir vaziyette bulunan Erzurum, Erzincan, Van, Hakkâri vilâyet ve livaları ile harp sahasının dışında kalan bazı mahallerdeki çiftçilere destek mahiyetinde verilecek olan 300 bin liradan Lazistan, Muş ve Genç sancaklarındaki çiftçilerin de yararlandırılması talep edilmiş, bu bölgelerde de mağduriyet ve harabiyetin sefalete dönüştüğü vurgulanmıştır. Söz konusu öneri Meclis başkanlığına gönderilmiş ise de talep Meclis tarafından kabul edilmemiştir.

Genç Milletvekili İbrahim Fikri Efendi’nin Meclisteki çalışmalarına bakıldığında sadece temsilcisi olduğu Genç sancağının sorunlarıyla değil, bölgesinin sorunlarıyla da ilgilenmiş olduğu, bölgesinde görev yapan üst düzey devlet adamlarına ilişkin bölgede rahatsızlığa neden olan bazı sorunları da Meclise taşıdığı anlaşılmaktadır. Elâzığ Vali Vekili hakkında Dahiliye Vekâlet’ine sunduğu soru önergesi bu hususta önemli bir örnektir. İbrahim Fikri Efendi, Elâzığ Vali Vekili hakkında 08.02.1921’de Dahiliye Vekâleti’ne verdiği soru önergesinde Vali Vekilinin makamını ve devletin gücünü kullanarak bölge halkından tehditle hükümet adına zorla para ve yardım topladığı ve halka zülüm ettiğine dair şikayetlerin olduğunu dile getirmiş, bu hususta vekaletten izahat isteyerek Vali Vekilinin görevden alınmasını talep etmiştir. Bu soru önergesi üzerine Dahiliye Vekili Dr. Adnan Bey bir açıklama yaparak bir dönem Kuvayi Millîye’ye iane toplandığını, bunun normal kabul olunması gerektiğini, ancak daha sonra iane toplanmasını yasaklandığını, vali vekilinin halktan zorla yardım topladığına dair şikayetler üzerine toplanan paraların iadesi için emir verildiğini ve paraların geri iade edildiğini ifade ederek Vali Vekili hakkında bu hususta uyarılmasından sonra başkaca şikâyet olmadığını dile getirmiştir. İbrahim Fikri Efendi, bu soru önergesi ile bölgesinde yapmış olduğu hukuksuz eylemler ile halkta hoşnutsuzluğa neden olan devlet adamlarının faaliyetlerinden Meclisi haberdar ederek milletin sesini Ankara’ya taşımayı başarmış; taşrada meydana gelen ve hukuki meşruiyeti bulunmayan eylemlere karşı hükümet nezdinde kamuoyu oluşturmak suretiyle merkezin dikkatini çekmiştir.

İbrahim Fikri Efendi’nin Meclisin kuruluş amacı ve işleyişine ilişkin, usule dair meselelerde de katkı sunduğu, bu hususta hazırlanmış kanun tekliflerinin altında da imzasının bulunduğu görülmektedir. Fikri Efendi, 04.09.1920’de Meclise sunulan ve Meclisin varoluş sebebini ve çalışma şekil ve süresini tespit etmek üzere hazırlanan öneriye yaklaşık 60 milletvekili ile birlikte imza atmıştır. Bu önerinin ilk maddesinde “Büyük Millet Meclisi hilâfet ve saltanatın ve vatan ve milletin istihlâsı ve istiklâlinden ibaret olan gayesinin husulüne kadar belirlenmiş olan usule göre toplanacağı” dile getirilmiş; böylece bir bakıma Meclisin geçici olduğuna vurgu yapılmıştır. İlgili önerinin diğer maddelerinde ise Meclisin çalışma prensiplerine ilişkin hususlar açıklanmıştır.

Meclisin işleyişine ilişkin esasları belirlemek üzere gündeme getirilen bir başka öneri ise İbrahim Fikri Efendi ile 75 milletvekilinin imzasının bulunduğu “Heyeti Umumiye İçtimainin Dört Ay Olması Vesaireye Dair” kanun teklifidir. Bu kanun teklifi ile Meclisin açılış tarihinin 1 Aralık olması öngörülmüş, Meclisin içtima süresinin dört ay olması, bu tarihinde gerektiğinde uzatılmasına imkân tanınması istenmiştir.  Ayrıca milletvekilliği ile memuriyetin birleştirilmesi ve milletvekillerine içtima döneminde beş yüz bin lira verilmesi, daimî heyette bulunan milletvekilleri için ise 80 lira tazminat verilmesi gibi hususlar bu öneri kapsamında talep olunmuştur. Geniş kapsamlı bir önerge olmasına rağmen söz konusu teklif, layiha encümeni tarafından milletin ve memleketin istiklali için mücadele edildiği dönemde bu minvalde tekliflerin kabul edilmesinin mümkün olamayacağı ve taleplerin kanuni esasiye aykırı olduğu gerekçesiyle reddedilmiş; teklifin Kanuni Esasi Encümenine gönderilmesine karar verilmiştir.

Birinci TBMM’de Genç sancağı adına çeşitli faaliyetlerde bulunan İbrahim Fikri Efendi’nin milletvekilliği Nisan 1923’te TBMM’nin çalışmalarına son verilmesi ile noktalanmıştır. Ancak İbrahim Fikri Efendi’nin yeniden görev talebinde bulunması üzerine bu talebi ilgili makamlar tarafından değerlendirilmiş ve kendisi 1 Eylül 1923’te Ayaş PTT Müdürlüğüne atanmıştır. 1 Aralık 1927’ye kadar bu görevini sürdürmüş ve bu vazifeden emekliye ayrılmıştır. Sonraki yaşamını bu ilçede sürdüren İbrahim Fikri Efendi, üç çocuk babası iken 5 Nisan 1950’de Ankara’nın Ayaş ilçesinde ölmüştür.

İbrahim TAVUKÇU

KAYNAKÇA 

Arşiv Belgeleri

1. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA).

BOA, DH.SAİD.d, 62/355

1. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA)

BCA, 30.18.1.1/1.1.2.

Resmi Yayınlar

Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi, Devre I, İçtima 26, C 2, TBMM Basımevi, Ankara, 1981.

Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi, Devre I, İçtima 27, C 2, TBMM Basımevi, Ankara, 1981.

Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi, Devre I, İçtima 36, C 2, TBMM Basımevi, Ankara, 1981.

Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi, Devre I, İçtima 43, C 3, TBMM Basımevi, Ankara, 1981.

Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi, Devre I, İçtima 46, C 3, TBMM Basımevi, Ankara, 1981.

Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi, Devre I, İçtima 58, C 3, TBMM Basımevi, Ankara, 1981.

Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi, Devre I, İçtima 62, C 4, TBMM Basımevi, Ankara, 1981.

Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi, Devre I, İçtima 64, C 4, TBMM Basımevi, Ankara, 1981.

Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi, Devre I, İçtima 76, C 4, TBMM Basımevi, Ankara, 1981.

Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi, Devre I, İçtima 81, C 5, TBMM Basımevi, Ankara, 1981.

Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi, Devre I, İçtima 91, C 5, TBMM Basımevi, Ankara, 1981.

Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi, Devre I, İçtima 94, C 5, TBMM Basımevi, Ankara, 1981.

Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi, Devre I, İçtima 100, C 5, TBMM Basımevi, Ankara, 1981.

Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi, Devre I, İçtima 107, C.6, TBMM Basımevi, Ankara,1943.

Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi, Devre I, İçtima 111, C. 6, TBMM Basımevi, Ankara,1943.

Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi, Devre I, İçtima 112, C  6, TBMM Basımevi, Ankara,1943.

Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi, Devre I, İçtima 121, C 7, TBMM Matbaası, Ankara,1944.

Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi, Devre I, İçtima 125, C 7, TBMM Matbaası, Ankara,1944.

Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi, Devre I, İçtima 130, C 7, TBMM Matbaası, Ankara,1944.

Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi, Devre I, İçtima 145, C 8, TBMM Matbaası, Ankara,1945.

Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi, Devre I, İçtima 147, C 8, TBMM Matbaası, Ankara,1945.

Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi, Devre I, İçtima 148, C 8, TBMM Matbaası, Ankara,1945.

Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi, Devre I, İçtima 152, C 8, TBMM Matbaası, Ankara,1945.

Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi, Devre I, İçtima 155, C 8, TBMM Matbaası, Ankara,1945.

Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi, Devre I, İçtima 9, C 9, TBMM Matbaası, Ankara,1954.

Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi, Devre I, İçtima 12, C 9, TBMM Matbaası, Ankara,1954.

Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi, Devre I, İçtima 15, C 9, TBMM Matbaası, Ankara,1954.

Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi, Devre I, İçtima 18, C 9, TBMM Matbaası, Ankara,1954.

Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi, Devre I, İçtima 26, s. C 10, TBMM Matbaası, Ankara,1958.

Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi, Devre I, İçtima 35, C 10, TBMM Basımevi, Ankara, 1958.

Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi, Devre I, İçtima 150, C 16, TBMM Basımevi, Ankara, 1958.

Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi, Devre I, İçtima 69, C 21, TBMM Matbaası, Ankara,1959.

Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi, Devre I, İçtima 153, C 25, TBMM Matbaası, Ankara,1960.

Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi, Devre I, İçtima 188, C 27, TBMM Matbaası, Ankara,1960.

Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi, Devre I, İçtima 16, C 28, TBMM Matbaası, Ankara,1961.

Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi, Devre I, İçtima 17, C 28, TBMM Matbaası, Ankara,1961.

Türkiye Büyük Millet Meclisi Gizli Celse Zabıtları, Devre I, İçtima 102, C 2, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara 1985.

Türkiye Büyük Millet Meclisi Gizli Celse Zabıtları, Devre I, İçtima 6, C 4, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara 1985.

Telif-Tetkik Eserler

Birinci Dönem Meclis Albümü 1920-1923, TBMM Basımevi, Ankara 2022.

ÇOKER, Fahri, Türk Parlamento Tarihi Millî Mücadele ve TBMM I. Dönem, 1919-1923, C. 1, Türkiye Büyük Millet Meclisi Vakfı Yayınları, Ankara.

DEMİREL, Ahmet, Birinci Mecliste Muhalefet: İkinci Grup, İletişim Yayınları, İstanbul 1995.

DEMİREL, Ahmet, İlk Meclisin Vekilleri: Millî Mücadele Döneminde Seçimler, İletişim Yayınları, İstanbul 2010.

DİNÇER, Burhan, “Birinci Meclis’te Genç Milletvekilleri ve Meclis Faaliyetleri (1920-1923)”, Bingöl Araştırmaları Dergisi, S 19, 2023, s. 37-60.

EFENDİOĞLU, Süleyman, “Topal Osman (1883-1923)”, C. 41, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 2012, s. 242-244.

ERDEHA, Kâmil, Millî Mücadele’de Vilayetler ve Valiler, Remzi Kitabevi, İstanbul 1975.

KESKİN, Nuray, Devletin Toprak Üzerinde Örgütlenmesi: Türkiye’de İllerin Yönetimi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Ankara, 2007.

TAVUKÇU, İbrahim, “Millî Mücadele Döneminde TBMM Hükümetlerinin İdari Taksimat Alanında Yaptığı Düzenlemeler”, Tarih ve Gelecek Dergisi, 6/2 (Haziran 2020), s. 721-758.

TBMM Albümü 1920-2010, C.1, TBMM Basın ve Halkla ilişkiler Müdürlüğü Yayınları, Ankara 2010.

TBMM I. Dönem Albüm, TBMM 25. Yıl Dönümü Anış, TBMM Basımevi, Ankara 1945.

ZEKİ, Onur, Birinci Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde Bağımsız Mebuslar ve Yasama Çalışmaları (1920-1923), Hacettepe Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2018.

Elektronik Kaynaklar

İbrahim Fikri Ergün’ün Seçim Mazbatası

https://cdn.tbmm.gov.tr/TbmmWeb/eYayin/GAZETELER/WEB/MAZBATALAR/TBMM/d01/SM_185_1_1.pdf (Erişim tarihi: 22.05.2024)