Gürbüz Türk Çocuğu Dergisi

Gürbüz Türk Çocuğu Dergisi

Cumhuriyetin ilk dönemi yeni kurulan ulus devletin ve ulus devletin vatandaşlarının milli kimliğinin inşa edildiği bir dönemdir. Savaştan yeni çıkmış, hastalıklar ve salgınlarla mücadele eden genç Cumhuriyetin güçlü ve sağlıklı nesiller yetiştirme hedefi nüfus politikalarıyla belirlenmiştir. İlk yıllardan itibaren nüfusun artırılmasına yönelik politikaların amacı, üretim ve kalkınma hedeflerinin yanı sıra askeri amaçları da içinde barındırmıştır. Bu politikalar eşliğinde üretilen milliyetçi söylemler sadece devlet kurumları tarafından değil, dönemin sosyal yardım kuruluşları, yerel yönetimleri ve basın tarafından da yeniden üretilerek yaygınlaştırılmıştır. Bu politikaların içinde çocuklar, gelecek nesli temsil eden vatandaşın yaşam eğrisindeki ilk özne kategori olarak değerlendirilmiş ve odağa alınmıştır. Güven Gürkan Özkan, Türk çocuğunun gelişmesine, güçlenmesine yönelik tüm çabaların imgesel düzlemde yeni kurulan Cumhuriyetle bir bağ kurduğunu belirtmektedir.

Şüphesiz çocuğa dair ilgi farklı coğrafyalarda, savaşların da etkisiyle her dönemde ortaya çıkmıştır.  1908 yılında Kırıkkale’de Dr. Fuat’ın (Umay) “Çocuk Davası” adını verdiği ülküyü gerçekleştirmek ve kimsesiz çocukları korumak amacıyla kurduğu küçük dernek, Birinci Dünya Savaşı döneminde özellikle kimsesiz ve şehit çocuklarını korumak üzere İstanbul’da 1917 yılında kurulan Himaye-i Etfal Cemiyeti’ne bağlanmıştır. Faaliyetlerini düzenli sürdüremeyen Dernek, milli egemenliğin kayıtsız şartsız kabul edilmesi ile 23 Nisan 1920 tarihinde kurulan Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin açılışından bir yıl sonra bu kez Ankara’da kurulmuştur. 30 Haziran 1921 tarihinde Dr. Fuat Beyin (Umay) başkanlığında bir sosyal yardım kuruluşu olarak kurulan Türkiye Himaye-i Etfal Cemiyeti, şehit çocukları başta olmak üzere tüm çocukları, anneleri ve aileleri birer kamu kategorisi olarak değerlendirerek faaliyetlerini bu kapsamda gerçekleştirmiştir.

Cemiyetin Karar Defteri’nde amacı şöyle açıklanmıştır; “Birinci Dünya Savaşı ve onu izleyen bir sürü çetin ve acılarla dolu savaşların, ülkemizde doğurduğu yıkımlardan olmak üzere, şehit çocukları ile bakım ve korunması millete kalan diğer sıkıntılara ve felaketlere uğramış çocukların, milletçe korunması ve yedirilip içirilmesi ve öteki felaket görmüş çocuklar ve bütün memleket çocuklarının hayatlarının korunması, maneviyatlarının güçlendirilmesi, her birinin hayatla savaşmaya yatkın ve ülkeye faydası olabilecek düzeyde eğitilmesinin sağlanması, araştırılması ve hazırlanması ve geleceğimizin temeli olan, bu günkü ülke çocuklarının bütün şefkatli bir gözle gözetilmesi ve bunun gerçekleştirilmesi…”. Bu kapsamda kısa sürede yurt içinde ve yurt dışında şubeler açılmış, sağlık merkezleri, yetimhaneler, misafirhaneler, kütüphaneler kurulmuş, gelir sağlayıcı etkinlikler aracılığıyla gıda, eğitim, sağlık alanlarında yardımlarda bulunulmuştur.

Derneğin amaç ve faaliyetlerini yaygınlaştırmak amacıyla Ekim 1926 tarihinde Gürbüz Türk Çocuğu Dergisi yayın hayatına başlanmıştır. Derginin ilk sayısının kapağında imtiyaz sahibi Kırklareli Mebusu Doktor Fuat Mehmed Mes’ul Müdür: Doktor Vahit diye belirtilmekte ve “Çocuğun sıhhi, terbiyevi inkişafına yardım eder” ifadesi ile Derginin içeriği adeta özetlenmektedir. Zira Derginin özellikle çocuklar üzerinden anne, baba ve öğretmenleri kısaca çocuk eğitimi ve gelişiminde etkili olan kimseleri okur kitlesi olarak belirlediği görülmektedir. Himaye-i Etfal Cemiyeti tarafından yayınlanan Gürbüz Türk Çocuğu Dergisi’nin yayın hayatına başladığına dair 13 Ekim 1926 tarihli resmi yazı Dönemin Maarif Vekili imzasıyla özellikle öğretmenlere ulaştırılması için Maarif Müdürlüklerine iletilmiştir. Kapak sayfasında yer alan abonelik ücretindeki farklı ülkelerin para birimleri, Derginin sadece Türkiye’de değil, farklı coğrafyalardaki vatandaşların da erişimine sunulduğunun göstergesi olarak değerlendirilebilir. 29 × 20 santimetre boyutuyla, 1926 yılında yayın hayatına başlayan Dergi’nin ilk sayısında yayınlanan “Gürbüz Türk Çocuğu Niçin İntişar Ediyor?” başlıklı başyazı ile yayın hedefleri açıkça ortaya konmaktadır:

“Mecmuamız birbirine sıkı münasebeti olan iki gaye ile çıkıyor: 1-Türk Çocuğu’nu gürbüz yetiştirmek; 2-Gürbüz Türk çocuklardan kuvvetli, sağlam bir millet vücuda getirmek… Biliyoruz, yolumuz sarp ve uzundur. Bu yolda yürümek için ne kadar müşküllerle karşılaşacağımızı, nihayetsiz yorgunluklarla çarpışacağımızı da takdir ediyoruz. Fakat gayemizin bize her türlü sabır ve metaneti verecek ulviyeti vardır. Gözümüz, dimağımız, bileğimiz en kimsesiz Türk çocuğundan en müreffeh Türk çocuğuna kadar hepsiyle meşgul olacaktır. İptidaî ananelerden medenî, fennî ve sıhhî usullere sıyrılıp geçmeğe çalışacağız. Babaları ikaz etmeğe, ninelere rehber olmağa gayret edeceğiz. Türk çocukları için milletin bütün kabiliyetlerinden istiane ve istifade çarelerini arayacağız. Mecmuamızı ilmin kuru ve hayalin fantezili üslubundan kurtararak her karî tarafından memnuniyetle takip edilebilir bir sadelikle neşre muvaffak olmak yegane emelimizdir. Yalnız muhterem halkımızdan mecmuamıza karşı lütufkâr bir alaka bekliyoruz. Evlat sahibi vatandaşlarla temasımızın daimi olmasını istiyoruz. Hepimizin hedefi birdir ve şudur: Gürbüz Türk Milleti için gürbüz Türk Çocuğu… Muvaffak olup olmamak bir mesele değildir. Halk ve mecmuamız birleşince elbette muvaffak olacağız. İşte bu kanaatle ve millete güvenerek bu günden itibaren vazifemize başlıyoruz.” 

Gürbüz Türk Çocuğu Dergisi, 1928 yılında latin harflerinin kabul edilmesine kadar iki yıl boyunca aylık olarak 24 sayı yayınlanır. Dergiyi Elif Konar “çocuk gelişimi ve eğitimi dergisi” ve Makbule Sarıkaya ise “çocuk yetiştirenlere rehber” olarak nitelendirmektedir.

Dergiye adını veren “gürbüz çocuk” söyleminin, Zafer Toprak Osmanlı Devleti’nin son döneminde “askeri”, Esra Işık Cumhuriyetin ilk döneminde “siyasi” bir nitelik taşıdığını belirtmektedir. Himaye-i Etfal Cemiyeti’ne özel önem veren Mustafa Kemal Atatürk, çocukların ve gençlerin sağlığı ile ilgili tüm çalışmaları yakından takip ederek desteklemiş, 1 Kasım 1934 tarihinde Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin Dördüncü Yasama Yılı’nda açılış konuşmasında konuya şöyle dikkat çekmiştir: “Ulusun, ulus gençlerinin, çocuklarının sağlıkları, sağlamlıkları, gürbüzlükleri, üzerine düştüğümüz çok gerekli bir sağlık işidir”.

Gürbüz Çocuk makbul çocuk vatandaşın şimdi ve gelecek için güçlü ve sağlıklı halini tanımlarken, bu hal gazetelerden dergilere, ders kitaplarından konuşmalara, reklamlardan haberlere, yarışmalardan balolara kadar görsel, yazılı ve işitsel formlarla sürekli teşvik edilerek çoğaltılmıştır. Nitekim Gürbüz Türk Çocuğu Dergisi’nin ikinci sayısından itibaren Dergi tarafından düzenlenen “Gürbüz Türk Çocuğu Müsabakası” söz konusu teşvikin platformlarından birini oluşturmaktadır. Yarışma için Dergide yayınlanan ilanda yarışmaya katılım şartları belirlenmiştir:

Gürbüz Çocuk Müsabakası, muhtelif dereceli mükafatlar verilecektir. Çocuklarını müsabakaya idhal edecekler birer fotoğraflarını göndermelidirler. Klişesi yapılabilmek veya basılmak için bu fotoğrafların gayet net olması lazımdır. Her resmin altına veya arkasına çocuğun yaşı, adı, sikleti, ne sütü ile emzirildiği ve mevzi-i adresi yazılacaktır. Müsabaka iki kısımdır. Birinci kısım sıfırdan iki yaş nihayetine kadar çocukları için. Bunların resimleri behemehal çıplak çektirilmelidir. İkinci kısım: ikiden beş yaş nihayetine kadar. Bunlar elbiseli olup olmamakta serbesttirler. Resimlerin bir an evvel merkez-i umumiyeye gönderilmesi ve zarfın üzerine çocuk müsabakası cümlesinin yazılması rica olunur.

Yarışmalar, 0-2, 2-7 ve 7-14 yaş kategorilerinde yapılmıştır. 1927 yılında ise Derginin dördüncü sayısında 12-18 yaş arasındaki çocuklar arasında “Gürbüz Güzeller Müsabakası” düzenleneceği duyurulmuş ve yarışmanın adındaki güzellik şöyle açıklanmıştır:

“Burada güzellikten maksat sırf yüz güzelliği değildir. Herhangi bir vücut sıhhatçe, bünyece,  tenasüpçe kuvvetli ve matlup derecede ise o vücut güzel demektir. Bütün bu esaslardan maada bir de çehre güzelliği varsa şüphesiz bu cihet de nazar-ı dikkate alınacaktır”.

Nüfusun sağlıklı artışını teşvik etmek amacıyla Derginin 3. Sayısından itibaren yapılan ve sonuçları da yine Dergide paylaşılan bir diğer yarışma ise tüm ailenin fotoğraf eşliğinde katılacağı “Çok Evlatlılar Müsabakası”dır.

Gürbüz Türk Çocuğu Dergisi’nde eğitim, sağlık, çocuk politikaları, görsel sanatlar, evlilik, hukuk, beden eğitimi ve spor gibi konularda bilgilendirici yazıların yanı sıra şiir, hikaye gibi edebi türlerin birçok örneği de yer almaktadır. Derginin geniş yazar kadrosunun içinde Abdülhak Hamid (Tarhan), Afife Celâl, Ağaoğlu Ahmet, Ahmet Rasim, Aka Gündüz, Akçuraoğlu Yusuf, Ali Suat, Behçet Kemal (Çağlar), Celâl Sahir (Erozan), Cenap Şahabettin, Emin Recep, Emin Şükrü, Enis Behiç (Koryürek), Ercüment Ekrem (Talû), Fâik Ali, Falih Rıfkı (Atay), Faruk Nafiz (Çamlıbel), Ferit Celâl, Halide Nusret (Zorlutuna), Halit Fahri (Ozansoy), Hikmet Şevki, İbrahim Alâaddin (Gövsa), İhsan Ragıp, İsmail Hakkı (Baltacıoğlu), İsmail Safa, Kazım Nami (Duru), Kilisli Rıfat, M. Zekeriya (Sertel), Mahmut Yesari, Mehmet Nureddin, Munis Fâik, Mejdi Sadrettin, 101 Mustafa Şefik (Tunç), Münir Hayri (Egeli), Nahit Ali, Nahit Sırrı (Örik), Nebahat Hamid, Necdet Rüşdü, Nurullah Ata (Ataç), Ömer Bedrettin (Uşaklı), Reşat Nuri (Güntekin), Sabiha Zekeriya (Sertel), Selim Sırrı (Tarcan), Server Ziya, Süleyman Nazif, Şükûfe Nihal (Başar), Vedide Baha (Pars), Veled Çelebi, Yahya Saim, Yakup Kadri (Karaosmanoğlu), Yusuf Ziya (Ortaç), Zeki Mesud, Dr. Ali Fuad, Dr. Ali Şükrü, Dr. Fatma Reşid, Dr. Fuad, Dr. M. Nihat, Dr. Mustafa Şakir, Dr. Rıza Tahir gibi Türk edebiyatının ve fikir dünyasının önemli kalemleri yer almıştır.

Gürbüz Türk Çocuğu Dergisi, 1926 ve 1935 yılları arasında 108 sayı yayınlanmış ve Aralık 1935 tarihli son sayısı ile yayın hayatını tamamlamıştır.

Gilman Senem GENÇTÜRK HIZAL

KAYNAKÇA

AĞAŞ, Batuhan, Cumhuriyet’in İlk Yıllarında bir Çocuk Dergisi: Gürbüz Türk Çocuğu. https://tarihtenyazilar.com/2022/03/24/cumhuriyetin-ilk-yillarinda-bir-cocuk-dergisi-gurbuz-turk-cocugu/. Erişim Tarihi: 21.12.2023.

AKIN, Veysel, Bir Devrin Cemiyet Adamı Doktor Fuad Umay (1885-1963), Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi, 2000.

BCA, Himaye-i Etfal Cemiyeti tarafından yayınlanan Gürbüz Türk Çocuğu Mecmuası hakkında. 180-9-0-0/ 111-540–39. Belge Tarihi: 13.11.1926.

“Gürbüz Türk Çocuğu Niçin İntişar Ediyor?”, Gürbüz Türk Çocuğu Dergisi (1926, I, Teşrinievvel, s.1) akt. KONAR, Elif, Gürbüz Türk Çocuğu Dergisi’nin İncelenmesi (1926-28 Yılları), Fatih Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. 2003.

“Gürbüz Çocuk Müsabakası”, Gürbüz Türk Çocuğu Dergisi, II, Teşrinisani, 1926, s. 16. ve

“Gürbüz Güzeller Müsabakası” Gürbüz Türk Çocuğu, IV, Kanunisani, 1927, akt. SARIKAYA, Makbule. “Gürbüz Çocuk Yarişmaları”. Atatürk Dergisi, 1(1), Mart 2016, s. 201-224.

IŞIK, Esra, “Cumhuriyetin Gürbüz Çocukları”, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 75, 2023, s. 1-12.

KARA, Tuğba, On The Trace of Young Citizens: The Political Discourses, Ideology and Power Relations In The Children’s Magazines Of Gürbüz Türk Çocuğu And Sevgi Bir Kuş. Bilkent Üniversitesi Ekonomi ve Sosyal Bilimler Ensititüsü Türk Edebiyatı Yüksek Lisans Programı. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. 2019.

KONAR, Elif, “Çocuk Siyaseti ve Gürbüz Türk Çocuğu Dergisi”, Tarih ve Toplum, C 40, S 235, Temmuz 2003, s.20-22.

KONAR, Elif, “Gürbüz Türk Çocuğu Dergisi”, Çukurova Üniversitesi. Türkoloji Araştırmaları Dergisi. 10 Aralık 2012. https://turkoloji.cu.edu.tr/pdf/elif_konar_ozkan_gurbuz_turk_cocugu_dergisi.pdf Erişim Tarihi: 20 Mayıs 2023.

ÖZKAN, Güven Gürkan, Türkiye’de Çocukluğun Politik İnşası, İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2012.

SARIKAYA, Makbule, “Cumhuriyet’in İlk Yillarinda Bir Sosyal Hizmet Kurumu: Türkiye Himaye-İ Etfal Cemiyeti”, A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Cilt: 14, Sayı: 34, 2007, s. 321- 338.

SARIKAYA, Makbule, “Selim Sırrı Tarcan ve Gürbüz Türk Çocuğu”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 24 (70), 2008, s.113-126.

SARIKAYA, Makbule, “Bir Yarışma Örneği: Çok Evlatlılar Müsabakası”, Acta Turcica Çevrimiçi Tematik Türkoloji Dergisi, Yıl: 2, Sayı 1, Ocak 2010, s.141-148.

SINAR ÇILGIN, Alev, “Genç Cumhuriyetin Ütopyası: “Gürbüz Türk Çocuğu”, Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 5(6), 2004, s. 97-119.

TBMMZC (Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi), devre: 4, cilt: 25, içtima: 4. https://www5.tbmm.gov.tr/tarihce/ataturk_konusma/01_11_1934.pdf , Erişim Tarihi: 29 Ekim 2023.

TOPRAK, Zafer, “İttihat ve Terakki’nin Paramiliter Gençlik Örgütleri”, B.Ü. Beşeri Bilimler Dergisi, VII, 1979, s. 95-113.