Arthur James Balfour (1848-1930) 

Arthur James Balfour (1848-1930) 

Arthur James Balfour, 25 Temmuz 1848’de İskoçya’nın Doğu Lothian kentinde Whittingehame House’da dünyaya gelmiştir. İkinci Salisbury Markisi’nin dördüncü kızı Lady Blanche Gascoigne Cecil ile evlenen James Maitland Balfour’un en büyük oğlu ve 3. Salisbury Markisi’nin yeğenidir. İngiltere’de pek çok seçkin insanın eğitim gördüğü Eton College’de (1861-1866) ve Cambridge’deki Trinity College’de öğrenimini tamamlamıştı. Eğitim hayatı boyunca felsefeye ilgi duymuş ve bu ilgisini sonrasında da sürdürmüştür. Felsefi spekülasyonlar ve yazılar, onun hayatının geri kalanında sürekli yer tutmuştu.

Siyasi kariyerine 1874 Genel Seçimlerinde, 30 Ocak’ta Hertford İlçesi’nden Parlamento üyesi seçilerek başlayan Balfour, 26 yaşında Parlamento’ya girmiş ve sonraki otuz yıl boyunca Muhafazakâr Partili bir politikacı olarak kariyerini sürdürmüştü. Parlamentoya girdikten dört yıl sonra amcası Lord Salisbury, Dışişleri Bakanı olunca Onun özel sekreteri olmuştu. 1878 yılı boyunca Avrupalı devletlerin Osmanlı İmparatorluğu üzerinde yürüttükleri politik emelleri, “Şark Meselesi” veya “Doğu Sorunu” olarak bilinen konuya İngiltere’de yoğun ilgi duyulmaktaydı. Avrupalı devletlerin Osmanlı İmparatorluğu üzerindeki tasarımlarına ilişkin karşılıklı şüpheler, Avrupa barışını tehdit eden bir durum yaratmıştı. Bunun için Berlin’de 1878’de Berlin Antlaşması’nı müzakere etmek üzere büyük bir uluslararası konsey düzenlenmişti. Dışişleri Bakanı Lord Salisbury’nin özel sekreteri olarak Berlin’e giden Balfour, bu konferansta İngiliz heyetine eşlik etmişti. Konferans boyunca parlak devlet adamlarıyla temas kurmuş ve onların niteliklerini gözlemlemek için özel olanaklara sahip olmuştu. 

Siyasi itibarı 1880’lerin başında etkin şekilde yükselmeye başlayan Balfour, 1880 yılında liderliğini Lord Randolph Churchill ve iki yardımcısı Sir Henry Drummond Wolff ve John Gorst’tan oluşan Fourth Parti’ye katıldı. Bu küçük grup, o sıralarda açık bir şekilde güçlenmeye başladı ve Parlamento hayatında hesaba katılması gereken bir faktör olarak kendini çoktan kabul ettirmişti. Özellikle Dışişleri ve İrlanda sorunlarıyla ilgilenmiş ve eleştirilerini muhaliflerinin dikkatini bir mıknatıs gibi üzerine çeken Bay Gladstone üzerinde yoğunlaştırmıştı. 1885 yılının haziran ayında Liberal Hükûmet yenilgiye uğrarken, Hükûmetin yenilgisi aslında pek çok taraftarının dış politika ve İrlanda yönetimine karşı giderek artan hoşnutsuzluğundan kaynaklanmıştı. 1885 yılında Muhafazakârlar yeniden iktidara gelip hükûmeti kurduklarında, Doğu Manchester milletvekili olan Balfour, Yerel Yönetim Kurulu Başkanlığı’na atanmıştı. 1886 yılında kısa bir süre İskoçya Dışişleri Bakanı olarak görev yaptıktan hemen sonra İrlanda Baş Sekreteri olarak görev almıştı. 1887 yılında kendisini sonunda devletin en yüksek makamına getirecek olan Lord Lieutenant’ın Baş Sekreteri, yani İrlanda Sekreterliği görevini kabul ederek kamu kariyerindeki en önemli noktaya ulaşmıştır. 1891 yılına kadar en eski İngiliz yerleşimci kolonisini yönetirken kapasitesini ilk olarak İrlanda’dan sorumlu Devlet Bakanı olarak atandığı siyasi görevinde göstermişti. Modern Parlamento tarihinin en çalkantılı ve heyecanlı dönemlerinden birinde İrlanda’daki kanunsuzluğu kırmış ve İrlanda’daki suç oranını yok olma noktasına getirmişti. İrlanda’da baskıcı olağanüstü hâl yasaları çıkararak ekonomik bunalımın ve İngiliz karşıtı duyguların yol açtığı siyasi çalkantıları dizginlemiş ve bu şekilde “Kanlı Balfour” lakabını kazanmıştı. İrlanda’da bir imparatorluk yöneticisi olan Balfour, bu sayede önemli bir siyasi konum elde ederek, 1891 yılında Avam Kamarası’nın lideri olmuştu. Balfour, 1891 yılından 1902 yılına kadar Başbakan olana kadar hem Hükûmette hem de Muhalefette Avam Kamarası Lideri olarak görev yapmıştı.

Ulusal kamusal yaşamda giderek artan saygınlığı, İskoç akademik kurumlarında da bir dizi prestijli atamaya dönüşmüştü. 1886 yılında St. Andrews Üniversitesi Rektörü, 1890’da Glasgow Üniversitesi Rektörü ve son olarak 1891 yılında Edinburgh Üniversitesi Rektörlüğü’ne (1891-1930) atanmıştı. 1892 yılından sonra muhalefet lideri olarak parlayacaktır. Üç yıl boyunca Avam Kamarası’nda muhalefete liderlik ederken bu muhalefet döneminde 1895 yılında ikinci felsefi eseri “The Foundations of Belief”i yayınlamıştır. Bu dönemde Muhafazakârlar yeniden iktidara gelince Avam Kamarası’nın Meclis liderliğini yeniden üstlenmiştir. Justin McCarthy, onu kişilik özellikleriyle birlikte şu şekilde tasvir eder:

“Uzun boylu, ince yapılı, soluk benizli, zarif duruşunda neredeyse kadınsı bir çekicilik vardı ancak silah arkadaşlarından herhangi biri kadar hazır, kararlı ve inatçı bir savaşçıydı. Düşünceli bir öğrenci ve akademisyenin görünüşüne ve tarzına sahipti ve insan onu Avam Kamarası’nın kaba ve gürültülü yollarından ziyade bir üniversite kütüphanesi veya bir profesörün kürsüsüyle ilişkilendirebilirdi. Sanki başka bir düşünce ve duygu dünyasından o hevesli, hararetli ve bazen de oldukça gürültülü siyasi meclise gelmiş gibiydi.” 

1902 yılında Başbakan olarak göreve başlayan Balfour,’un başbakanlığa gelmeden önceki çalışmaları, İrlanda sorunu ve İngiltere’nin eğitim ve emperyal konumuna odaklanmış hâldeydi. 1902’de İngiltere Başbakanı olurken bu pozisyonda emperyalist meselelerde belirleyici bir rol oynamaya devam etmişti. Ayrıca Güney Afrika Savaşı’ndan sonra işleri yoluna koyma görevini üstlenmişti. Boer Savaşı görünürde başarılı bir şekilde sonuçlanmasına rağmen, savaşın ortaya çıkardığı askeri yetersizlikler İngiltere’nin askeri durumunu kurumsal açıdan kapsamlı şekilde incelenmesini ve yenilenmesini gerektirmişti. Nitekim onun başlattığı ilk süreçlerden biri ordu reformu olacaktır. Boer Savaşı, İngiltere’nin diplomatik yalnızlığını ortaya çıkarmış zira savaş sırasında tek destek büyük kolonilerden gelmişti. 19. yüzyılın sonlarında Salisbury, İngiltere’nin dış ilişkilere ve ittifaklara ihtiyaç duymadığı “muhteşem izolasyonundan” söz etmişti. Ancak, 20. yüzyılın başlarında bu izolasyon, Balfour’un Başbakanlığı sırasında sona ermişti. 1902 yılında İngiltere, Japonya ile bir ittifak kurarken, müzakereler Salisbury döneminde başlamış olmasına rağmen, anlaşmanın resmen onaylanması Balfour döneminde gerçekleşmişti. Daha da önemlisi, 1907-1908 yılında imzalanacak ve daha sonra genişletilecek olan ve I. Dünya Savaşı öncesi resmi İngiltere-Fransa ittifakının temelini teşkil eden Entente Cordiale’nin (1904) kurulmasını da Başbakan olarak sağlamıştı.

Balfour ile ilgili diğer önemli konu ise, İngiltere Hükûmeti’nin belirli grupların ülkeye girişini kontrol etmeye ve hatta engellemeye yönelik ilk girişimi olan 1905 tarihli Yabancılar Yasası’dır. Bu yasanın temel amacı, Yahudi göçünü önlemek ve 1890’larda ve 20. yüzyılın başlarında pogromlardan kaçan Doğu ve Orta Avrupa Yahudilerinin akınını durdurmaktı. Yasa, her ne kadar uzun süredir devam eden İngiltere açık göç geleneğine ters düşse de bazı yönlerden “yabancı karşıtı” duyguların potansiyel olarak daha aşırı ifadelerini ılımlı hâle getirme girişimi olarak yorumlanmıştı.

Muhafazakâr Hükûmet 1905 yılında sona erdiğinde ve genel seçimler yapıldığında, Balfour, Manchester’da büyük çoğunlukla yenilgiye uğramış ve liderlik ettiği partisiyle birlikte düşmüştü. Bu dönemde felsefeye dönme eğiliminde olmuştu. Muhalefet lideri olduğu yıllarda (1907-1908 ve 1912-1914) Royal Society’nin konseyinde görev yapmış ve Glasgow Üniversitesi’nde Gifford derslerini vermek üzere aldığı davet ona teistik bir felsefenin entelektüel gerekçelerini geliştirme fırsatı vermişti. Bu dersleri 1915 yılında “Theism and Humanism” ismiyle yayınlandı.

1911 yılında Lordlar Kamarası’nın yetkilerini azaltan ve nihayetinde kabul edilen Parlamento Yasa Tasarısı’na şiddetle karşı çıktığında yeniden ön plana çıkmıştı. Lordlar Kamarası nedeniyle 1911’de yaşanan anayasal kriz sonrasında Muhafazakâr Parti liderliğinden istifa edecektir. 63 yaşındayken Meclis’te İç Yönetim Yasa Tasarısı’na yönelik bir dizi eleştiride bulunduğunda, insanlar onun yarı yaşında bir adam gibi konuştuğunu ve Ulster’in Yasa Tasarısı’nın kapsamı dışında bırakılması için hükûmetin elini zorlayan kişi olduğunu ifade etmişlerdir. E.T. Raymond, onu şu şekilde nitelendirmiştir: “Bay Balfour büyük bir kavrayış gücünün bir miktar muhakeme eksikliği ve belirgin bir enerji eksikliğiyle birlikte gittiği eylem adamının tipik bir örneğidir.”

Birinci Dünya Savaşı patlak verdiğinde Muhafazakâr liderlerin Ulusal Hükûmeti desteklemek için tüm siyasi farklılıkları bir kenara bırakma politikasını kabul etmiştir. 1914 yılının Kasım ayında Guildhall’da bir konuşma yapmış, Müttefiklerin uygarlık ve küçük devletlerin davası için savaştıklarını ve savaş kısa ya da uzun sürse de zafer kazanacaklarını dile getirmiştir. 1915 yılında Herbert H. Asquith’in Hükûmeti’nde First Lord of the Admiralty olarak Koalisyona katılacaktır. Winston Churchill ve Lord Fisher arasında ortaya çıkan anlaşmazlıkları çözerek Amirallik Kurulu’nda barışı sağlayan kişilik o olacaktır. Ayrıca W. Churchill’in denizaltılardan alınan esirlerle diğer Alman esirler arasında ayrım yapma politikasını da tersine çevirmiştir. Savaşın en önemli deniz muharebesi olan Jutland Muharebesi de onun görev süresi içinde gerçekleşmişti.

Balfour, 1916 yılında Dışişleri Bakanlığı görevini devralmıştı. Dışişleri Bakanlığı döneminin ilk unutulmaz olayı, 1917 yılının Nisan ayında 68 yaşındayken Washington’a bir misyonun başında gitmesiyle yaşanmıştır. Bu şekilde, iki ülke arasında düzenli iş birliği sağlamak amacıyla Amerika’yı ziyaret eden İngiltere heyetine başkanlık etmişti. Temsilciler Meclisi’ne hitap etmek üzere davet edilerek büyük iltifat görmüştür. ABD’den Kanada’ya geçerek burada Ottawa, Toronto ve Quebec’te coşkuyla karşılanmıştır. İngiltere Dışişleri Bakanı olarak oynadığı belirleyici rollerden bir diğeri ise, 2 Kasım 1917’de yayınlanan ve tarihe Balfour Deklarasyonu olarak geçen, Filistin topraklarında Yahudi halkı için “Ulusal Yurt” kurulması konulu hükûmet bildirisidir:

“Majestelerinin Hükûmeti, Filistin’de Yahudi halkı için bir Ulusal Yuva kurulmasına olumlu bakmaktadır ve bu amacın gerçekleştirilmesini kolaylaştırmak için ellerinden gelen tüm çabayı göstereceklerdir; ancak Filistin’deki mevcut Yahudi olmayan toplulukların medeni ve dini haklarına ya da başka herhangi bir ülkede Yahudilerin sahip olduğu haklara ve siyasi statüye zarar verebilecek hiçbir şey yapılmayacağı açıkça anlaşılmaktadır.” 

Savaş sona erdiğinde 1919 Paris Konferansı’na katılmış ve Versailles Antlaşması’nın imzalayıcıları arasında yer almıştır. 1920 yılında Milletler Cemiyeti’nin ilk toplantısında İngiltere Hükûmeti’nin Baş Temsilcisi olmuş ve ertesi yıl Washington’daki Uluslararası Konferansa katılım sağlamıştı. Amerika Birleşik Devletleri’nden dönüşünde, 3 Mart 1922’de Garter Şövalyesi yapılarak Sir unvanını almış, 5 Mayıs 1922’de Haddington kontluğuna bağlı Whittingehame’den Balfour Kontu ve Viscount Traprain olarak soyluluk ünvanına yükseltilmiştir. Müttefikler arası borçlarla ilgili olarak tüm savaş borçlarının iptalini savunan ünlü Balfour Notası’nı da bu yıl göndermiş, Koalisyon Hükûmeti 1922 yılında sona erdiğinde ise, yeni kabineye katılmamıştı.

1923 yılında “Theism and Thought: A Study in Familiar Beliefs” adlı felsefi çalışmasını yayımlamıştır. 1925 yılında, 78 yaşındayken Konsey Lord Başkanı olarak Stanley Baldwin’in Kabinesine katılmış ve bu görevde, Kabine tarafından kurulan Sivil Araştırma Komitesi’ne başkanlık etmiştir. Bu süreçte kendisini bilim adamlarının aralarındaki etkin temasları artırmaya ve onları idari departmanlarla temasa geçirme çabalarına adamıştır.

Eski aristokrat tipteki siyasi liderlerin son temsilcilerinden biri olarak tanımlanan Balfour, 19 Mart 1930 sabahında Fisher’s Hill’de vefat etmiştir. Kendi isteği üzerine halka açık bir cenaze töreni yapılmamış ve 22 Mart’ta Whittingehame’daki aile mezarlığına defnedilmiştir.

Havva YAVUZ 

KAYNAKÇA 

TNA, FO 317/3385, Document No: 191828. 

The Palestine Bulletin, 20 March 1930.

The London Gazette, 14 March 1922. (Erişim Tarihi: 10 Ocak 2024).

The London Gazette, 5 May 1922. (Erişim Tarihi: 10 Ocak 2024).

ALDERSON, Bernard, Arthur James Balfour: the Man and His Work, Grant Richards, 48 Leicester Square, London 1903.

DUGDALE, Blanche E. C., Arthur James Balfour First Earl of Balfour K.G., O.M., E.R.S., etc. 1848-1906, Vol.1. Hutchinson & Co. Ltd., London 1936.

DUGDALE, Blanche E. C., Arthur James Balfour First Earl of Balfour K.G., O.M., E.R.S., etc. 1906-1930, Vol.2. G. P. Putnam’s Sons, New York 1937.

GREEN, E. H. H., Balfour (The 20 British Prime Ministers of the 20th century), Haus Publishing, London 2006.

JESSOP, T. E., A Bibliography of David Hume and of Scottish Philosophy from Francis Hutcheson to Lord Balfour, Russell & Russell, New York 1966.

LEWIS, Geoffrey, Balfour and Weizmann: The Zionist, the Zealot and the Emergence of Israel, Bloomsbury Publishing, London & New York 2009.

MCCARTHY, Justin. British Political Portraits, The Outlook Company, New York 1903.

PEARCE, Robert, and Graham Goodlad, British Prime Ministers from Balfour to Brown, Routledge, London and New York 2013.

PERUGINI, Nicola, and Shaira Vadasaria, “Arthur James Balfour: The University of Edinburgh’s Imperial Chancellor (1891-1930)”, Retrospect Journal, Issue 29, June 2021, pp. 24-27.

RAYMOND, E.T., Mr. Balfour: A Biography, W. Collins Sons & Co. Ltd., London 1920.

SHANNON, Catherine B., Arthur J. Balfour and Ireland, 1874-1922, The Catholic University of America Press, Washington, D.C. 1988.

LEWIS, Geoffrey. Balfour and Weizmann The Zionist, the Zealot and the Emergence of Israel, Continuum Books, New York, London 2009.

YAVUZ, Havva, İsrail Devleti’nin Kuruluş Süreci- Balfour Deklarasyonu’ndan Manda Yönetiminin Kurulmasına – 1917-1923, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi, Doktora Tezi, Konya 2023.