1873’te Siirt’te doğdu. Milletvekilliği, müderrislik, din adamlığı ve müftülük gibi görevler yapmıştı. İmamzâde Hacı Abdülferit Efendi’nin oğludur. Annesi Zeynep Hanım’dır. İlk ve orta öğrenimini Siirt’te tamamladıktan sonra İstanbul’a giderek Fatih Medresesi’nde öğrenim gördü ve müderrislik icazeti aldı.

2 Aralık 1909’da Siirt Şer’iye Mahkemesi’nde zabıt kâtibi olarak devlet hizmetine girdi. Zabıt kâtibi olarak sekiz yıl görev yaptıktan sonra 1917’de Siirt Sancağı İdare Meclisi Üyesi oldu. Kısa bir süre sonra da Bitlis Vilâyet İdare Meclisi’ne Siirt Temsilcisi olarak görevlendirildi.

Bu sırada vatanın çeşitli bölgelerinde işgallerin başlaması üzerine Millî Mücadele’yi destekleme kararı aldı. Mustafa Kemal Paşa, Anadolu’ya geçtikten sonra vatanın her vilâyet ve kazasında birer Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti’nin kurulması için emirler vermişti. Bunun üzerine Siirt’te de Müftü Halil Hulki (Aydın), Ömer (Atalay), Siirt Belediye Başkanı Hamit ve Siirt’in ileri gelenlerinden Hamza Hilmi, Bekir Sıtkı ve Abdülkerim beyler tarafından Siirt Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti kuruldu. Cemiyet, işgallerin haksızlığını duyurmak için çalıştı ve bu bağlamda İtilaf Devletleri temsilcilerine, Osmanlı Padişahı Vahdettin’e, Hâdisat ve Tasviri Efkâr gazetelerine, Sadrazamlığa, Hariciye Nezaretine, Redd-i İlhak Cemiyeti ile Vilâyat-ı Şarkiye Müdafaa-i Hukuk Başkanlığı’na telgraflar çekti.

Cemiyet aynı zamanda Siirt’te şube açan Kürt Teali Cemiyeti ile mücadele etti. Salih Efendi bu dönemde Siirt Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti faaliyetlerine katılarak, Millî Mücadele’ye destek vermeye devam etti. Siirt, bu dönemde toprak ağalığı düzeninin ve aşiret ilişkilerinin egemen olduğu, maddi imkânsızlıkların yaşandığı tipik bir kasaba görünümündeydi. Osmanlı Mebusan Meclisi’nin son dönemi için yapılan seçimde Siirt Milletvekilli seçilen Halil Hulki Bey maddi imkânsızlıklar ve ulaşım araçlarının bulunmamasından dolayı İstanbul’a gidemedi. Bitlis ve Van milletvekilleri de aynı durumdaydı.

16 Mart 1920’de İstanbul’un işgal edilmesi ve meclisin feshedilmesi üzerine söz konusu yerlerin milletvekilleri Diyarbakır’da toplandılar. Toplanan milletvekillerinin masrafları II. Fırka Kumandanlığı tarafından karşılandıktan sonra Ankara’da açılması kararlaştırılan yeni meclise katılmak üzere Diyarbakır’dan ayrıldılar. İstanbul’un işgal edilmesinden sonra Mustafa Kemal Paşa’nın isteğiyle Ankara’da yeni bir meclisin açılması kararlaştırılmıştı. Yapılacak seçimlerde sancakların esas alınacağı ve her sancaktan beş üyenin seçileceği belirtildi. Salih Efendi bu dönemde İl Genel Meclisi Üyesi görevinde bulunuyordu.

BMM’nin Birinci Dönemi için 4 Mayıs 1920’de yapılan seçimlerde 21 ikinci seçmenin oyunu aldı ve Siirt milletvekili seçildi. Siirt Seçim Kurulu 8 Mayıs 1920’de Salih Efendi’nin mazbatasını onayladı. 13 Temmuz 1920’de Siirt Milletvekili olarak Ankara’da meclis çalışmalarına katıldı. Mazbatası 23 Ağustos 1920’de onaylandı. TBMM Sicil Numarası 380 olan Salih Efendi, mecliste, İrsat Encümenliği, Şer’iye Encümenliği ve Şer’iye Komisyonu Sözcülüğü’nü yaptı. Salih Efendi, 2. ve 3. Yasama yıllarında Şer’iye Komisyonu’nun kâtipliğini yaptı. Ayrıca 2. ve 4. Şube üyelikleri dahil olmak üzere birçok görevde bulundu. Salih Efendi, her vilâyette birer Dârülmuallimîn Medresesinin açılması için kanun teklifinde bulundu. Mecliste herhangi bir gruba girmedi. Ancak Adana Milletvekili Damar Arıkoğlu, hatıralarında Salih Efendi’nin İkinci Grup’ta yer aldığını iddia etmektedir. Siirt Valisi Sakip Beygo’nun 9 Ekim 1935’te gönderdiği raporda, Salih Efendi’nin milletvekilliğinden ayrıldığından beri “fırka prensiplerine sadakati”nin olmadığını belirtmesi, Damar Arıkoğlu’nun iddiasını desteklemektedir. Sakip Beygo raporunda ayrıca Salih Efendi’nin kardeşi Ömer ile Siirt merkezinde bir ev ile Hüseyni Kasabası’nda yaklaşık 500 dönüm arazilerinin bulunduğunu belirtmiştir. Milletvekilliği sona erince memleketine dönerek imamlık ve müderrislik mesleğini sürdürdü. 28 Mart 1936’da Dersim (Tunceli) Müftülüğü’ne atandı. Salih Efendi, Halil Hulki Aydın’ın 4 Haziran 1940’ta vefatıyla boşalan Siirt Milletvekilliği için 1 Temmuz 1940’ta müracaat etti. Ancak sonuç alamadı. İsteği üzerine 5 Ekim 1943’te Elâzığ Müftülüğü’ne nakledildi. Bu görevde iken 29 Mart 1949’da emekliye ayrıldı ve Siirt’e döndü. Sonraki yaşamını din ve hayır işleri ile uğraşarak geçirdi. TBMM Birinci Dönem (1920-1923) milletvekillerine yardım yapılmasını öngören 1941, 1943 ve 1948 yıllarında çıkarılan kanunlar kapsamında kendisine devletten maddi destek sağlandı. 2 Temmuz 1961’de Siirt’te öldü. Şeyh Süleyman Mezarlığı’nda toprağa verildi. Evli ve iki çocuk babası idi. Salih Efendi, Arapça ve Farsça bilmekteydi.

Abdulaziz KARDAŞ

KAYNAKÇA