Abdullah İsmet (Eker) Bey  (1877-1962)

Abdullah İsmet (Eker) Bey  (1877-1962)

Çorum’da 1877 yılında dünyaya gelmiştir. Babası Cami-i Kebir (Ulucami) İmamı ve Dersiam Enbiyazade Mehmet Nazif Efendi, annesi ise Sâriye Meryem Hanım’dır. İsmet Bey, ilk ve ortaöğrenimini Çorum’da tamamlamıştır. Cami-i Kebir Medresesi’nde babasından Arabî lisan, Arabî menazıra, mantık, edebiyat, kelam, fıkıh ve hadis usullerinin eğitimini almıştır. Mezun olduktan sonra Çorum Livası Defter-i Hakani Kalemi’nde 13 Temmuz 1899’da mülazemet (stajyer) olarak göreve başlamıştır. 1901 yılında ise geçici olarak boşalan Çorum Merkez Tapu Kâtipliği görevine getirilmiştir.   İsmet Bey memuriyet hayatına, 1903 yılında Çorum Livası Defter-i Hakani Kalemi İkinci Kâtipliği, 1908 yılında da Başkâtipliği görevleri ile devam etmiştir. 1912 yılında ise önce Çorum Evkaf Memurluğu’na nakil olmuş ardından aynı yıl içerisinde Kerek Sancağı Evkaf Memurluğu’na tayin edilmişse de gitmemiştir. Görevinden istifa eden İsmet Bey, 1913 yılında Çorum Evkaf Memurluğu’na tekrar atanmıştır.

Çorum’da İttihat ve Terakki Partisi’nin önde gelen isimleri arasında yer alan İsmet Bey’in memuriyet hayatı 2 Mart 1914’de Mebusan Meclisi’ne milletvekili olarak seçilmesi ile son bulmuştur. Ancak 30 Ekim 1918’de Mondros Mütarekesi’nin imzalanmasının ardından İstanbul’dan ayrılmak zorunda kalmıştır. Çorum’a geri dönen İsmet Bey, mütarekenin ardından yaşanan işgaller karşısında, 19 Mayıs 1919’da Mustafa Kemal Paşa’nın liderliğinde başlayan Milli Mücadele’ye katılmıştır. Çorum’da milli direnişin örgütlenmesinde önemli bir görev üstlenen İsmet Bey’in başkanlığında Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti kurulmuştur. Amasya Görüşmeleri’nin ardından Son Osmanlı Mebusan Meclisi için yapılan seçimlerde tekrar Çorum milletvekili olarak seçilmiştir. Tekrar İstanbul’a geçen İsmet Bey, Mebusan Meclisi’nin gizli bir oturumunda alınan, 28 Ocak 1920’de, Misak-ı Milli kararlarının kabul edilmesinde etkili olmuştur. Misak-ı Milli’nin kabulünün 17 Şubat 1920’de kamuoyuna duyurulmasının ardından İtilaf Devletleri’ne ait askeri kuvvetleri tarafından Mebusan Meclisi basılıp yakalanan mebuslar Malta’ya gönderilirken İsmet Bey İstanbul’da bir süre saklanmayı başarmıştır. İstanbul’dan Yeni Dünya Vapuru’nun kömürlüğünde gizlenerek ayrılan İsmet Bey, Samsun Limanı’na ulaşmıştır. Samsun’dan Çorum’a geçen İsmet Bey, Çapanoğlu isyanının bölgeye yayılmasına engel olmak için Mustafa Kemal Paşa’ya telgraf çekerek yardım istemiştir. Çapanoğlu isyanı bastırıldıktan sonra da Ankara’ya hareket etmiştir.

İsmet Bey, Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde 22 Temmuz 1920’de Çorum milletvekili olarak görevine başlamıştır. Ayrıca mecliste 10 Mayıs 1921’de kurulan Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Grubu içerisinde yer almıştır. İlk idari görevini de 19 Mart 1922’de Grup İdare Heyeti’ne üye olarak seçilmesi ile almıştır. İsmet Bey, mecliste; Mali Kanunlar, Bütçe, İktisat, Tapu-Kadastro ve Dışişleri komisyonlarında görev almıştır.

Milli Mücadele zafer ile sonuçlandıktan sonra 1 Nisan 1923’te seçimlere gidilme kararının ardından İsmet Bey tekrar seçilerek TBMM’de Çorum’u temsil etme yetkisini almıştır. Mecliste 13 Ağustos 1923’te yapılan seçimde II. Başkanvekilliğine getirilmiş ve 29 Ekim 1923’de Cumhuriyet’in ilan edildiği oturuma başkanlık ederek tarihi bir görevi yerine getirmiştir.  Çorum’dan III., IV. ve V. Dönemlerde de milletvekili olarak seçilen İsmet Bey, Atatürk’ün vefatının ardından 26 Aralık’ta düzenlenen Olağanüstü Büyük Kurultay’da kürsüde yaptığı konuşmasında İsmet İnönü’nün Atatürk’ün daima yanında ve kıymetli arkadaşları arasında yer aldığını belirterek değişmez genel başkan olmasını desteklemiştir.

Milli Mücadele yıllarında önemli katkıları olan İsmet Bey, Anıtkabir’in inşa edileceği yerin belirlenmesi için kurulan ve 15 milletvekilinden oluşan özel komisyonda da yer almıştır.

VIII. Döneme kadar Çorum milletvekili olarak mecliste yer alan İsmet Bey Maliye, Bütçe ve Gümrük-Tekel Komisyonlarında başkan olarak görev yapmıştır. 1950 yılında siyasi hayatını sonlandıran İsmet Bey, mecliste uzmanlık alanı olan maliye başta olmak üzere çeşitli konular hakkında söz alarak görüşlerini beyan etmiştir. İsmet Bey, başkanvekilliği görevi de yapmış tecrübeli bir siyasetçi olarak mecliste usul üzerine konuşmaları ile dikkat çekmiştir. Hatta arkadaşları arasında usul üstadı olarak adlandırılmıştır. İsmet Bey kanunların; anayasaya uygun, yalın, anlaşılır ve adil olması konusundaki düşüncelerini mecliste görüşmeler esnasında sık sık dile getirmiştir.  Memuriyet yıllarında Evkaf Müdürlüğü’nde çalışmış olan İsmet Bey, vakıflar konusundaki bilgi birikimini de meclise aktarmıştır. Özellikle vakıfların bütçelerinin gelişimlerine imkân sunacak şekilde düzenlenmediğine dair eleştirilerde bulunmuştur. Elbette ki İsmet Bey, seçim yeri ve aynı zamanda memleketi olan Çorum’un ihtiyaçlarını da meclis gündemine taşımıştır. Örneğin; Çorum’da 1942 yılında meydana gelen iki deprem sonrası bölgedeki genel durumla yakından ilgilenmiş ve meclisi de bu konuda bilgilendirmiştir.

Mahmut Şener’in torunu Orhan Eker ile yaptığı röportajda İsmet Bey’in kişiliği ve iş ahlakı üzerine şu özel bilgilere ulaşılmıştır: “Meclis Başkanvekili olduğu dönemde dedeme bir otomobil tahsis edilmişti. Ancak “bu devletin malıdır” diyerek bizleri o otomobile hiç bindirmedi. Bu konularda çok hassas olduğunu söyleyebilirim. Ayrıca çok ketumdu. Meclis çatısı altındaki faaliyetlerden hemen hemen hiç bahsetmezdi. Atatürk ile olan ilişkisi hakkında bilgi sahibi olamadım. Ancak ben Cumhuriyet’in 10. Yıl Nutku’na dedemle birlikte katıldığımı hatırlıyorum. Törene oldukça yoğun bir katılım vardı. Tören sırasında Atatürk ile karşılaştım. Bana  “Cumhuriyet siz gençlere emanettir” diyerek yanağımı okşadı. O günü hiç unutmam.”

İsmet Bey, 4 Ekim 1962’de geçirdiği bir ameliyat neticesinde Ankara’da vefat etmiştir. Ulus gazetesi İsmet Eker’in ölüm haberini kamuoyuna şu cümlelerle duyurmuştur ; “Cumhuriyet devrinde C.H.P den aralıksız olarak 1950 yılına kadar Çorum Milletvekili seçilen, Atatürk ve Kurtuluş Harbi kumandanlarının yakın arkadaşlarından İsmet Eker geçirdiği ameliyat sonucu dün gece saat 02.00 de vefat etmiştir.” İsmet Eker’in oğlu Macit Eker de Ulus gazetesinde ‘Kaybettiğimiz Bir Devrimci’  başlığı altında babasına ait hatıralarını kaleme almıştır. Yazısında babasının Mebusan Meclisi’nde edindiği tecrübeleriyle zor ve mücadeleci geçen meclis yıllarında Reis Vekilliği yapmış olduğunu güçlü hafızası ve zekâsı sayesinde meclis görüşmelerini liyakatle idare ettiğini belirtmiştir. Ayrıca babasına hatıralarını yazması hususunda ısrar ettiklerini lakin “kendisini övme” anlamının çıkarılacağı kaygısıyla bu teklifi kabul etmediğini aktarmıştır. Beş çocuk babası olan İsmet Eker, Çorum’da aile kabristanına defnedilmiştir.

Hatice YILDIRIM

KAYNAKÇA          

TBMM Arşivi

Tercüme-i Hal Kâğıdı, No:103.

Süreli Yayınlar

Ulus, 27 Aralık 1938

Ulus, 6 Ocak 1939

Ulus, 5 Ekim 1962

Resmi Yayınlar

Birinci Dönem Meclis Albümü 1920-1923, (Yay. Haz.) Orhan Özdil ve Murat Babuçoğlu, TBMM Yayınları, Ankara 2022.

Çorum İl Yıllığı 1967, Ankara Bilgi Basımevi, 1968.

Çorum İl Yıllığı 1973.

ÇOKER, Fahri Türk Parlamento Tarihi, Milli Mücadele ve TBMM I. Dönem 1919–1923, C.III, TBMM Yayınları, Ankara 1995.

TBMM Albümü 1920-2010 (1. Cilt 1920-1950), (Ed.) Sema Yıldırım ve Behçet Kemal Zeynel, TBMM Basın ve Halkla İlişkiler Müdürlüğü Yayınları, No.1, Ankara 2010.

TBMM Zabıt Ceridesi, Devre: I-VIII.

Telif- Tetkik Eserler

BARDAKÇI, Cemal, Anadolu İsyanları, Berikan Yayınevi, Ankara 2001.

EKER, Macit, “ Kaybettiğimiz Bir Devrimci”, Ulus, 24 Ekim 1962, s.2.

ERTAN, Ayfer, Millî Mücadele Döneminde Çorum ve Çevresi, Çorum Belediyesi Kültür Yayınları, Çorum 2008.

GÜLEN, Tuğba, İki Dünya Savaşı Arasında (1918-1939) Çorum’da İz Bırakanlar, Çorum Belediyesi Kültür Yayınları, Çorum 2015.

SABUNCUOĞLU M.İhsan, Çorum Tarihine Ait Derlemelerim I-II Kısım, Kardeş Matbaası, Çorum 1971-1973.

SAKALLI, Bayram, Ankara ve Çevresinde Milli Faaliyetler, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara 1988.

ŞENER Mahmut, Abdullah İsmet Eker Parlamento Mektebinden Yetişen Bir Siyaset Adamı, Çorum Belediyesi Kültür Yayınları, Çorum 2011.

TEKELİ İlhan, “Mütareke ve Kurtuluş Savaşında Çorum”, Çorum Tarihi, 5. Hitit Festival Komitesi, Yay. Haz: Mustafa Ercan-İrfan Yiğit, Çorum Belediyesi Kültür Yayını, Çorum 2015.

ULUĞ, Naşit Hakkı, Hemşehrimiz Atatürk, 3. Baskı, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları,  1977.

YILDIRIM, Hatice, I. ve II. Dönem TBMM Çorum Milletvekilleri (Biyografileri ve Faaliyetleri), Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, Konya 2008.