Fatma Beyhan Hanım (1903-1988)

Fatma Beyhan Hanım (1903-1988)

1903’te Midilli’de doğdu. Babası Yanya Valisi Ömer Hüsamettin Paşa, annesi Behiye Hanım’dır. Bezmiâlem Valide Sultanisinden (İstanbul Kız Lisesi) mezun olduktan sonra 1926’da İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesini bitirdi. Eczacı Melih Tipi ile evlenen Fatma Beyhan, orta derecede İngilizce, Fransızca ve Almanca bilmekte idi.

Cumhuriyet döneminin en önemli kazanımlarından biri, kadınların her alanda önünün açılmasıdır. Türkiye’nin ilk kadın avukatı 1925’te İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesinden mezun olan ve 5 Aralık 1927’de Ankara Barosuna kaydolan Süreyya Ağaoğlu’dur. İstanbul Barosuna kaydolan ilk kadın avukat da Fatma Beyhan Hanım’dır.

İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesinden mezun olduktan sonra 1926-1927 yılları arasında Fatma Beyhan Hanım, kanunların çağdaş olmayan maddelerden temizlenmesi ve medeni esaslara göre yeni kanunlar hazırlanması için Atatürk’ün isteği ile Mayıs 1924’te oluşturulan Tadil-i Kavanin Komisyonunda (Kanun Değiştirme Komisyonu) çalıştı. 1927-1928 yıllarında ise İstanbul Asliye Mahkemesi Birinci Hukuk Kâtipliği görevinde bulundu. Bu görevinden ayrılarak 22 Eylül 1928’de İstanbul Barosuna müracaat eden Fatma Beyhan Hanım, böylece İstanbul Barosuna kayıt olan ilk kadın avukat unvanını aldı.

22 Eylül 1928 tarihli Cumhuriyet gazetesi, birinci sayfasında “Erkekler İçin Tehlike Çoğalıyor” başlığı altında Fatma Beyhan Hanım’ın fotoğrafına da yer vererek dört kadının daha avukatlık yapmak için İstanbul Barosuna müracaat edeceğini duyurmuştur. Ayrıca gazete kadınların Hukuk Fakültesinden mezun olmalarına rağmen iki yıl mahkemelerde staj mecburiyeti ve diğer avukatlarla mücadele etmenin zorluğundan dolayı avukatlık mesleğini tercih etmediklerini de belirtmiştir. Bu zorluklara rağmen avukat olmak için İstanbul Barosuna müracaat eden Fatma Beyhan Hanım, mesleğine alışabilmek için bir süre avukat İsmail Şevket Bey ile birlikte çalışmaya karar vermiştir. Fatma Beyhan Hanım baroya müracaatı sırasında Cumhuriyet gazetesi muhabirine yaptığı açıklamada cinayet davalarını üzerine almayacağını, boşanma davalarında da kadın tarafını tercih edeceğini ve kadınlığa yardım olsun diye çalışacağını ifade etmiştir. Aynı zamanda dava alan ilk kadın avukat da olan Fatma Beyhan Hanım, 25 Ekim 1928’de İstanbul Ticaret Mahkemesi’nde görülen bir iflas davasını başının üzerinde peçe bulunan bir cübbe giyerek parlak bir şekilde savunmuştur. Bu davayı izlemek için gelenler mahkeme salonunu doldurmuş ve pek çok kadın da Fatma Beyhan Hanım’ı dinlemeye gelmiştir. Fatma Beyhan kürsüye çıktığı zaman halk, onu görmek için akın akın adliyeye gitmiş ve önünde saygıyla eğilmiştir.

28 Nisan 1930’da Bayhan Hanım İstanbul Asliye Mahkemesi üyeliğine, Nezahat Hanım da Ankara Asliye Mahkemesi üyeliğine atanır. Bunlar Türkiye’nin ilk kadın hâkimleridir. Ertesi gün Fatma Beyhan Hanım İstanbul Birinci Ticaret Mahkemesi’nde görevine başlamış ve aynı gün duruşmaya çıkarak birkaç iflas davasına da bakar. Türk basınında yer alan haberlere göre bu dönemde kadın hâkimler sadece Türkiye ve Almanya’da vardır.

Fatma Beyhan Hanım’ın hâkimlik mesleğine atanması ve görevine başlaması, Türk basını tarafından yakından takip edilmiş, birçok gazete 29-30 Nisan 1930 tarihli nüshalarında Fatma Beyhan Hanım’la ilgili haberleri okuyucularına duyurmuştur. Fatma Beyhan Hanım’ın göreve başladığı gün çalıştığı avukatlık yazıhanesine giderek yeni görevi ile ilgili düşüncelerini soran Vakit gazetesi muhabirine, yeni görevine başlamak için hükümetten emir aldığını, artık memur olduğu için herhangi bir mesele hakkında açıklama yapmaya yetkisi bulunmadığını ve bu nedenle cevap veremeyeceğini belirtmiştir.

Fatma Beyhan Hanım, Ayşe Şenel Girgin’e verdiği röportajında hâkim olma süreci hakkında şu bilgileri vermiştir: “1926’da İstanbul Hukuk Fakültesini bitirdikten sonra İstanbul Ticaret Mahkemesi’ne zabit kâtibi olarak girdim. O zamanlar kadınlar henüz hâkimlik yapamıyorlardı. Mahmut Esat Bey adliye vekili idi. Bir gün İstanbul Adliyesi’nde yapılan hâkimler toplantısına başkanlık etmek üzere geldi. Toplantıya beni çağırdılar. Mahmut Esat Bey şöyle dedi: ‘Kızım Atatürk’ün emri ile hâkimlik yapacak kadın arıyoruz. Hâkim olmak ister misin?’ Benim için olağanüstü bir teklifti. Öyle şaşırdım ki. Sevinç ile ‘evet’ dedim. Mahmut Esat Bey ‘O halde bana talepname yaz ve getir’ dedi. On dakika sonra yazdığım talepnameyi cebine koydu ve adliyeden çıkıp gitti. İki gün sonra zabit kâtibi olarak çalıştığım ticaret mahkemesine hâkim olarak tayin edilmişim. Göreve başladım.”

Londra’da yayınlanan gazetelerden Evening Nebes ve Sunday Dispatch, Lut gölünün imtiyazı ile ilgili İngiliz ve Fransız şirketleri arasındaki anlaşmazlıkta, ilgili mahkemeye gönderilmek üzere bir tanığın ifadesinin alındığı davaya ait celseyi yöneten Fatma Beyhan Hanım’ı haberleştirmişlerdir. Aynı zamanda Fatma Beyhan Hanım hakkında bilgi verilirken onun fotoğrafının da yer aldığı haberlerde, her iki gazete de önemli bir soruşturma komisyonuna genç bir Türk kızı olan hâkimin başkanlık etmesinin Avrupa’da bile örneği az görülen bir olay olduğunu belirttikten sonra bunun Türk inkılabının bir başarısı olduğuna dikkat çekmişlerdir.

29 Temmuz 1941’de görevinden istifa edip 28 Mayıs 1942’de Ankara Barosu’na kayıt yaptırarak serbest avukatlığa başlamıştır. Fatma Beyhan Hanım 22 Şubat 1944’te kaydını tekrar İstanbul Barosu’na nakletmiştir. 24 Mayıs 1988’de İstanbul’da vefat etmiştir.

Yusuf KODAZ

KAYNAKÇA

Akşam, 30 Nisan 1930, s. 1.

ALPER, Av. Soner, “Ankara Barosu’nun İlk Kadın Avukatları”, Hukuk Gündemi, Mart 2011, ss. 20-30.

ALPER, Av. Soner- MUTLU, Av. E. Hande- YAPRAK, Av. Özlem Nur, “Türkiye Cumhuriyeti’nin İlk Hâkim ve Savcıları”, Hukuk Gündemi, 2012/1, ss. 10-16.

BALCI, Emine, Türkiye’de Hukuk Mesleğinde Kadının Temsili, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara 2017.

——————-, “Hukukun Öncü Kadınları: Türkiye’de Kadınların Hukuk Mesleğine Girişi Üzerine Bir İnceleme” Fe Dergi, S 1 (2019), ss. 34-47.

CAPORAL, Dr. Bernard, Kemalizm Sonrası Türk Kadını II (1923-1970), (Çeviren: Dr. Ercan Eyüboğlu), Yeni Gün Haber Ajansı Basın Yayıncılık A.Ş., İstanbul 2000.

Cumhuriyet, 22 Eylül 1928, s. 1-2.

Cumhuriyet, 29 Nisan 1930, s. 3.

Cumhuriyet, 4 Mayıs 1930, s. 1.

Cumhuriyet, 3 Mart 1934, s. 2.

ÇELİK, Av. Adil Giray, Osmanlı Darülfünun Mekteb-i Hukuk’da İlk Çiçek Süreyya Ağaoğlu, Türkiye Barolar Birliği Yayınları, Ankara 2018.

HOŞ, Hüsniye, Türk Kadını ve Cumhuriyet Dönemi Kadın Hakları, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2001.

Hukukun Öncü Kadını Avukat Süreyya Ağaoğlu (Yayına Hazırlayanlar: Av. Celal Ülgen-Av. Coşkun Ongun), İstanbul Barosu Yayınları, İstanbul 2010.

Milliyet, 30 Nisan 1930, s. 1.

Milliyet, 26 Mayıs 1988, s. 3.

TOPÇUOĞLU, Orhan, Cumhuriyet Döneminde Olaylarda ve Mesleklerde Basınımızda Yer Alan İlk Kadınlar, Demircioğlu Matbaacılık, Ankara 1984.

Vakit, 29 Nisan 1930, s. 1-2.

Vakit, 30 Nisan 1930, s. 1.

Yarın, 29 Nisan 1930, s. 1.

YILDIZ, Şerife Gizem, Cumhuriyet Döneminde Kadın Hakları Işığında İlklere İmza Atan Kadınlar, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kayseri 2020.